اگرچه از ورود اصطلاح جامعة مدنی به حوزة مباحث سیاسی مدت زمانی طولانی می گذرد، با وجود این ، بنا به دلایلی در پایان قرن بیستم ، بحث از جامعة مدنی از رواج و رونق ویژه ای برخوردار شد. احیای مجدد این گفتمان دیرینه با ظهور فاشیزم، نازیسمواستالینیسم در قرن بیستم و خصلت استبدادی و تمامیت طلبانه این حکومت ها، پیوندی وثیق داشت. گرمی بازار بحث جامعة مدنی در ایران نیز مرهون تأکیدریاست جمهوری سابق آقای سید محمد خاتمی در دوران مبارزه انتخاباتی خود و بعد از آن بر لزوم تقویت و گسترش جامعة مدنی در ایران، بود. جامعة‌مدنی در فلسفة سیاسی غرب، دارای تاریخ پیچیده ای است وغفلت ورزیدن از آن موجبدل بخواهی شدن بحث ها و اشتراک لفظی بلاوجه می شود. از نظر تاریخی، مفهوم جامعة مدنی در اندیشة سیاسی به معانی مختلفی به کار رفته است؛ به مفهوم دولت، دراندیشة ارسطویی در مقابل خانواده ودر اندیشة اصحاب قرارداد اجتماعی در مقابل وضع طبیعی. به مفهوم جامعة متمدن در برابر جامعة ابتدایی در اندیشة افرادی نظیر آدام فرگوسن و به معنی حوزة حائل بین خانواده و دولت در اندیشة هگل وغیره. لذا به نظر می رسد تلقی مشترک و واحدی از جامعة مدنی در بین مدافعان و مخالفان این ایده وجود ندارد. تا آنجا که گاه از نظر برخی ریشة جامعة مدنی ازحیث تاریخی و مبانی نظری ملهم از مدینه النبی تلقی شده[1] و زمانی جامعة مدنی به لحاظ بنیان های فلسفی و نظری خویش (لیبرالیسم) در تضاد کامل با آموزه های اسلامی قلمداد می گردد[2]. در این میان نیز برخی با تجدیدنظر درمبانی معرفت شناختی دین سعی در ارائة قرائت نوینی از دین دارند، تا امکان تلفیق ارزش های جامعة مدنی را با تعالیم اسلامی فراهم سازند[3]. لذا ما در این مقاله، ابتدا به تعریف جامعة مدنی(مجموعه ای از حوزه های عمومی خودمختار که در آن انجمن ها و نهادهای مدنی بتوانند به امور خود سامان داده و منافع اعضای خود را پاس دارند)و تبارشناسی این اصطلاحمی پردازیم و سپس از ارزش های حاکم بر جامعة‌مدنی نظیر فرد گرایی، تکثر‌گرایی، حقوق و آزادی های فردی و عمومی، حاکمیت قانون و ... سخن خواهیم راند. در ادامه نیز با عنایت به معیار منبع مشروعیت سیاسی (مشروعیت الهی بلاواسطه – مشروعیت الهی – مردمی) به طبقه بندی نظریه های دولت پرداخته ، سپس به بررسی ارزش های جامعه مدنی در قرائت‌های مختلف مبادرت خواهیم نمود.
[1]- روزنامه سلام ، 9 آذر1376، ص 2.
[2]- صادق لاریجانی،دین و جامعه مدنی، مجموع مقالات تحقق جامعه مدنی در انقلاب اسلامی ایران ، چاپ اول ، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی ،اسفند1376 .
[3]- عبدالکریم سروش، دین وجامعة مدنی، آیین شهریاری و دینداری، چاپ دوم، مؤسسه فرهنگی صراط، 1384 ، صص 69-54 .
)